O wypaleniu zawodowym mówi się coraz głośniej w kontekście zmian w organizacji pracy, które wymusiła na nas pandemia. Jak rozpoznać wypalenie zawodowe? Jakie kroki mogą podjąć menedżerowie, żeby przeciwdziałać wypaleniu w swoich zespołach?

W dzisiejszym artykule mierzymy się z problemem z pomocą ekspertek. Wyjaśniamy, czym jest wypalenie zawodowe i podajemy praktyczne wskazówki, które pomogą Ci chronić pracowników przed objawami wypalenia, zwłaszcza w warunkach pandemii.

Czym jest wypalenie zawodowe?

Chociaż o wypaleniu zawodowym zrobiło się w Polsce szczególnie głośno w kontekście pandemii, samo zjawisko nie jest niczym nowym i znajduje się w obszarze zainteresowań naukowców już od lat 70. ubiegłego wieku. Skalę i wagę problemu odzwierciedla fakt, że wypalenie zawodowe zostało wpisane przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) do Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-11 jako zespół objawów mających wpływ na stan zdrowia.

Zgodnie z definicją WHO wypalenie wynika z przewlekłego stresu w miejscu pracy (a zatem nie dotyczy doświadczeń związanych z innymi aspektami życia). Wypalenie zawodowe ma trzy wymiary:

• poczucie wyczerpania i braku energii,
• zwiększony dystans psychiczny, bardziej cyniczny stosunek do wykonywanej pracy,
• obniżoną efektywność pracy.

Skoro już wiemy, czym jest wypalenie, warto pokazać problem w kontekście sytuacji w Polsce, zwłaszcza w obecnych warunkach pandemii.

Jak na stres w miejscu pracy wpłynęła pandemia?

Tym, co powoduje wypalenie zawodowe, jest przewlekły stres w miejscu pracy. Pod tym względem statystyki są dla nas bezlitosne. Badanie firmy ADP pokazuje, że Polacy są najbardziej zestresowanymi pracownikami w Europie – ponad 25 procent z nas odczuwa stres w miejscu pracy. Tu należy zauważyć, że to badanie zostało przeprowadzone przed pandemią, która wcale nie poprawiła sytuacji. W badaniu przeprowadzonym przez firmę Hays już w trakcie pandemii aż 32 procent pracowników deklarowało, że w tym okresie ucierpiało ich zdrowie psychiczne. 

Trudno się dziwić takim spostrzeżeniom. Wraz z kolejnymi falami pandemii zanikł początkowy duch mobilizacji. Długotrwały stan zagrożenia zdrowia i życia spowodował zaburzenie naszej codziennej rutyny i konieczność adaptacji do zmian. Zwiększony stres, który w związku z tym odczuwamy, psycholodzy porównują wręcz do stresu pourazowego!

Jak rozpoznać, że ktoś boryka się z wypaleniem zawodowym?

Jako menedżer możesz zadawać sobie teraz pytanie, skąd masz wiedzieć, czy członków Twojego zespołu dotknął problem wypalenia zawodowego. Diagnozowanie problemów ze zdrowiem psychicznym powinno się przecież zostawić specjalistom – lekarzom i psychoterapeutom!

Jako menedżer nie jesteś terapeutą swoich pracowników i nie zachęcamy do prób wchodzenia w taką rolę. Możesz jednak wypatrywać pewnych sygnałów alarmowych, które pozwolą Ci wcześnie wychwycić problemy i chronić pracowników przed wypaleniem (przykłady konkretnych działań, które możesz podjąć w ramach swoich kompetencji, znajdziesz w dalszej części artykułu).

1. Najważniejszym sygnałem powinna być dla Ciebie zmiana w zachowaniu współpracownika. Na przykład osoba wcześniej pełna energii, uśmiechnięta i będąca duszą towarzystwa jest mniej zaangażowana w pracę, bardziej senna lub drażliwa. Być może nawet ucieka się do agresji słownej. W jej wypowiedziach zauważasz zwiększony cynizm i negatywne podejście do pracy.
2. Pamiętaj, że wypalenie zawodowe nie jest problemem, który pojawia się nagle. Jego objawy muszą utrzymywać się od dłuższego czasu i nasilać. Jednorazowa burzliwa dyskusja nie jest podstawą do tego, żeby od razu podejrzewać zdenerwowanego współpracownika o wypalenie. 
3. Jako menedżer chcesz, żeby członkowie Twojego zespołu wywiązywali się z zadań, i cenisz tych, którzy są niezawodni. Pamiętaj jednak, że perfekcjoniści są szczególnie narażeni na wypalenie zawodowe. Stawiają sobie wysokie oczekiwania, a sytuacja przeciążenia pracą i zwiększonego stresu może ich w pewnym momencie przerosnąć. Jeśli przyglądasz się pracy zespołu, nie zakładaj, że osobom ze świetnymi wynikami wypalenie na pewno nie grozi.

Sprawdź, czy możemy Ci pomóc

Jeśli czujesz, że Twój zespół jest przeciążony, zapewne potrzebujesz zwiększenia capacity. Jeśli jednak nie możesz zatrudnić rekrutera in-house, to dobrym rozwiązaniem może być dla Ciebie RPO:

Jak reagować na oznaki wypalenia zawodowego u współpracowników?

Jeśli po przyjrzeniu się zespołowi zauważysz sygnały alarmowe, możesz zastanawiać się, jak najlepiej na nie reagować. Nie jesteś przecież psychoterapeutą ani lekarzem i nie chcesz swoją reakcją pogorszyć sytuacji.

Pamiętaj, że jako ludzie różnimy się od siebie zasobami, wartościami i cechami charakteru. Dlatego nie zakładaj z góry, że wiesz, jaki problem może mieć dany pracownik. Jeśli zauważasz różnice w czyimś zachowaniu, najlepsze, co możesz zrobić, to… po prostu zapytać. Możesz do tego podejść, nazywając te różnice, na przykład:

Tak sformułowane pytanie jest niezwykle ważne. Otwiera Ci drogę do rozpoznania problemu w bezpieczny sposób: bez oceniania, przypisywania intencji lub znaczenia. Sam komunikat, który pada, jest również wyrazem Twojego zainteresowania i zauważenia problemów współpracownika: widzisz, że dzieje się coś nietypowego, i chcesz wiedzieć co.

W ten sposób otwierasz też sobie drogę do wsparcia zespołu. Jest ono niezwykle ważne i potrzebne: we wspomnianym już badaniu firmy Hays aż 64 procent pracowników borykających się z pogorszeniem dobrostanu psychicznego stwierdziło, że pracodawcy nie zapewniają im żadnego wsparcia w tym zakresie.

Jak przeciwdziałać wypaleniu zawodowemu? 10 konkretnych wskazówek

Jeśli wiesz, że Twój zespół pracuje w warunkach dużego stresu lub po prostu chcesz wcześnie zapobiegać możliwym problemom, mamy dla Ciebie również 10 wskazówek dotyczących działań, które możesz podjąć w ramach swoich kompetencji jako menedżer.

• 1) Spytaj: „Jak mogę pomóc?”

Dla pracowników ważne jest poczucie, że mogą zwrócić się do menedżera i zostaną wysłuchani, jeśli borykają się z sytuacją zwiększonego stresu i nie dają sobie rady z jakimś aspektem pracy. W takiej sytuacji warto zapytać: „Jak mogę pomóc?”. Wiadomo, że nie rozwiążesz jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki wszystkich problemów. Niemniej jednak masz wpływ na takie kwestie jak na przykład obciążenie pracowników zadaniami.

• 2) Sprawiedliwie rozdzielaj obowiązki

Podczas pracy hybrydowej lub zdalnej może Ci być trudniej zauważyć, że któryś z członków zespołu jest przeciążony obowiązkami, a inny ma ich mniej. Dlatego trzymaj rękę na pulsie i zwracaj uwagę na to, żeby w obciążeniu zadaniami nie pojawiały się dysproporcje.

Dotyczy to zwłaszcza najlepszych pracowników oraz perfekcjonistów, którzy nie skarżą się na przepracowanie, ale sumiennie wykonują swoje obowiązki. Jeśli ktoś stale wyrabia 200 procent normy i pracuje za cały zespół, możesz mieć złudne poczucie, że wszystko jest w porządku. W rzeczywistości to sygnał ostrzegawczy, na który należy zareagować.

Sprawiedliwe traktowanie jest szczególnie ważne. Pracownicy borykający się z wypaleniem zawodowym odczuwają niechęć do pracy i dla wielu z nich pierwszym sposobem radzenia sobie z problemem jest zmiana pracy. Pamiętaj, że tacy pracownicy nie tylko częściej znajdują sobie innego pracodawcę, lecz również przekonują innych współpracowników do zmiany pracy. Takie reakcje można zaobserwować zwłaszcza wśród młodszych pracowników z tzw. pokolenia Z (szczegółową analizę tematu możesz znaleźć w raporcie z wyników badania przeprowadzonego w Stanach Zjednoczonych przez firmę Limeade).

• 3) Podkreślaj sens wykonywanej pracy

Pamiętaj, że wypalenie bierze się również z poczucia braku sensu wykonywanej pracy. Każdy w firmie ma określone zadanie, więc jako menedżer zwróć uwagę na to, żeby komunikować członkom zespołu, że ich praca jest ważnym elementem całości, i pokazać, jak przyczynia się do sukcesu firmy.

• 4) Nie zakładaj, że wiesz lepiej, czego chcą Twoi współpracownicy

Możesz być fanem owocowych czwartków, ale członek zespołu, który jest przepracowany i niedoceniany, może potraktować koszyk owoców jak szyderstwo. Jeśli nie zapytasz współpracowników wprost, czego potrzebują, potęgujesz ich poczucie, że są niewidoczni.

Ponadto Twoja diagnoza problemu może być mylna, nawet jeśli jest podyktowana dobrymi chęciami. Na przykład możesz dojść do wniosku, że zestresowanemu pracownikowi pracującemu zdalnie w warunkach pandemii przyda się mata do jogi. Ale – jeśli spytasz wprost – może okazać się, że taka osoba ma gorsze warunki pracy w domu i bardziej ucieszy się z ergonomicznego fotela.

• 5) Odpowiednio rozplanuj codzienną organizację pracy

Pamiętaj, że świat jest realny, a nie idealny. Dlatego konfrontuj rzeczywistość z potrzebami współpracowników, a potrzeby z możliwościami. 

Jeśli Twój zespół ma problemy ze zorganizowaniem pracy zdalnej w trakcie pandemii, spytaj pracowników, jak chcieliby pracować. Być może nie widzą potrzeby codziennego uczestniczenia w telekonferencjach o ósmej rano, żeby omawiać kwestie, które można załatwić e-mailem.

To samo może dotyczyć pracy w biurze. I tu też sprawdzi się najprostsze rozwiązanie, czyli spytanie pracowników, jak chcieliby organizować sobie pracę. Być może powrót na siłę do pracy w biurze nie ma sensu, jeśli członkowie zespołu boją się o własne zdrowie, nie chcą tracić czasu na dojazdy lub przekonali się do pracy zdalnej i pracuje się im efektywnie z domu. Z kolei dla niektórych osób praca zdalna może być zabójcza i z radością wrócą do biura.

W ten sposób skonfrontujesz rzeczywistość z potrzebami. Następnie weź pod uwagę specyfikę pracy i rozważ, czy w takiej sytuacji oczekiwania Twojego zespołu są możliwe do spełnienia. Być może warto wdrożyć rozwiązania hybrydowe? A może wystarczy strategiczne spotkanie kierowników działów raz na dwa tygodnie?

• 6) Podczas pracy zdalnej odpuść mikrozarządzanie

Być może jesteś menedżerem, który lubi trzymać rękę na pulsie i wiedzieć, na jakim etapie jest praca każdego z Twoich podwładnych. W sytuacji pracy zdalnej nie jest jednak dobrym pomysłem zmuszanie pracowników do wysyłania codziennych raportów z tego, co zrobili danego dnia. Takie pilnowanie działa niekorzystnie na produktywność i motywację. 

Odpuszczenie mikrozarządzania wymaga sprawnej organizacji pracy zespołowej, ale też zwykłego zaufania. Zamiast kontrolować pracowników, instalując na ich komputerach aplikacje mierzące ich pracę, postaraj się im po prostu zaufać i sprawdź, jakie będą rezultaty.

• 7) Okaż wdzięczność, choćby drobnym gestem

Nie wychodź z przekonania, że opowiadanie o własnej niezłomności i wizualizacja sukcesu nagle poprawią dobrostan psychiczny Twój lub Twoich współpracowników. Okazywanie innym, że się ich docenia, empatia i wdzięczność wyrażana choćby drobnymi gestami są o wiele lepszym pomysłem i wpływają pozytywnie na osoby borykające się z obniżonym nastrojem.

• 8) Nie bój się powiedzieć „nie wiem”

Pandemia wywróciła nasze życie zawodowe do góry nogami. W marcu 2020 roku projekty, nad którymi pracowaliśmy, okazały się wielką niewiadomą. Wielu pracowników było dodatkowo zdezorientowanych z powodu braku jasnych komunikatów od menedżerów.

Rozumiemy, że to samo dotyczyło też Ciebie jako menedżera – na pewne pytania po prostu nie było odpowiedzi. W takich nieprzewidywalnych i chaotycznych sytuacjach ważne jest, żeby jasno powiedzieć pracownikom, że starasz się zapanować nad sytuacją, ale nie wiesz, jak ona może się rozwinąć.

Nie wychodź z założenia, że przyznanie się do niewiedzy wpłynie negatywnie na Twój wizerunek jako lidera zespołu. Pracownicy bardziej utożsamiają się z menedżerami z ludzką twarzą i bardziej ufają ich umiejętnościom przywódczym.

• 9) Zadbaj o własny odpoczynek i odpowiednią organizację pracy

Brak odpoczynku tylko potęguje wypalenie zawodowe, którego jednym z objawów jest rosnące wyczerpanie emocjonalne. Jeśli jako menedżer borykasz się z wypaleniem zawodowym, będziesz mieć problemy z zarządzaniem zespołem, bo wypalenie powoduje, że spada motywacja do pracy.

Żeby chronić się przed wypaleniem, zadbaj o odpowiednią równowagę między pracą a życiem osobistym. Na przykład możesz ustalić, że nie odpowiadasz na służbowe e-maile po określonej godzinie. 

• Korzystny wpływ na zdrowie ma również aktywność fizyczna. Nie musisz od razu biegać maratonów, bo już zwykły spacer obniża poziom kortyzolu i ułatwia zaśnięcie.

• Nie pracuj z łóżka. Łóżko służy do snu i seksu. Jeśli wprowadzasz do niego elementy pracy, np. służbowy laptop, wysyłasz organizmowi sygnały, które mogą zaburzyć regulację snu. Z tego samego powodu nie pracuj na leżąco. Organizm w pozycji leżącej dostaje sygnał, że może sobie pozwolić na odpoczynek, a przecież powinien mobilizować się do pracy.

• Dzień zacznij od zrobienia listy zadań i w pierwszej kolejności zajmij się tym, które chcesz zrobić najmniej. Dzięki temu najszybciej się go pozbędziesz! 🙂

• Jeśli pracujesz z domu, pamiętaj o tym, żeby „wyjść z pracy”. W tym celu możesz stworzyć określone rytuały. Na przykład po zakończeniu pracy wycisz telefon służbowy i schowaj laptop do biurka, żeby go nie widzieć. Możesz też puścić ulubioną piosenkę.

• Nie jedz przy biurku przed komputerem. Jeśli w warunkach pandemii pracujesz z domu przy stole kuchennym, postaraj się przynajmniej przesiąść na inne krzesło.

• 10) Pamiętaj, że nie jesteś terapeutą swoich współpracowników

Być może po rozmowach z członkami zespołu zauważysz, że nie radzą sobie z lękiem i chaosem, jaki wprowadziła do ich pracy pandemia. Możesz też mieć wrażenie, że sygnały alarmowe, o których piszemy, to wręcz syreny alarmowe.

W takiej sytuacji warto pomyśleć o zorganizowaniu pracownikom spotkań z psychologiem. Pamiętaj, że aby takie spotkania pomogły, muszą zostać spełnione dwa warunki: anonimowość i bezpieczeństwo. Uczestnicy spotkań z terapeutą muszą mieć pewność, że treść ich rozmów nie jest ujawniana przełożonym, a firma nie może kontrolować takich spotkań ani wyciągać wniosków z ich częstotliwości. 

Takie działania pomogą Tobie i Twoim współpracownikom, ale też będą miały korzystny wpływ na Twoją firmę. Inwestycja w zdrowie psychiczne się opłaca – kanadyjska firma telekomunikacyjna Bell odnotowała, że każdy dolar zainwestowany w poprawę dobrostanu psychicznego pracowników zwrócił się ponad czterokrotnie (więcej informacji na ten temat znajdziesz w raporcie Deloitte).

Podsumowanie

Mamy nadzieję, że te wskazówki pomogą Ci lepiej zorganizować pracę w zespole w czasie pandemii i zadbać o dobrostan własny i współpracowników.

Pamiętaj, że regularnie organizujemy webinaria poświęcone aktualnym tematom na rynku pracy i w obszarze HR. Dzieliliśmy się już wiedzą m.in. na tematy skutecznego sourcingu, ogłoszeń rekrutacyjnych i employer brandingu w czasach pandemii, czy właśnie ostatnio – zdrowia psychicznego w pracy.

Jeśli interesują Cię takie tematy, zapisz się na listę odbiorców newslettera Humeo, żeby dostawać informacje o kolejnych webinarach i zyskać dostęp do wiedzy naszej i ekspertów, z którymi współpracujemy.